ਜਸ ਮੰਡ ਅਮੀਰ ਬੋਲੀ ਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਸ਼ੈਲੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਨਿਵੇਕਲਾ ਵਾਰਤਾਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਜਿੰਨਾ ਵਧੀਆ ਲੇਖਕ ਹੈ, ਓਨਾ ਹੀ ਸੰਪੰਨ ਸੈਲਾਨੀ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਰਫ ਮਜ਼ੇ ਲੈਣ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਕ ਜਗਿਆਸੂ, ਇਕ ਖੋਜੀ ਵਾਂਗ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਇਹ ਦੂਸਰਾ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਵੱਡੀ ਤਸੱਲੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨਾਂ, ਕਿਲਿਆਂ, ਮਹਿਲਾਂ, ਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਤੇ ਜੰਗਲਾਂ; ਗੰਗੋਤਰੀ, ਗੋਮੁਖ, ਤਪੋਵਨ ਤੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ; ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮੂੰਗਿਆਂ; ਅਤੇ ਸਪਿਤੀ ਦੇ ਬਰਫ਼ੀਲੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਦੀ ਸੈਰ ਤੇ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲੇਖਕ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਅਨੇਕਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ, ਸਾਧੂਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ, ਮਿਥਿਆਸ, ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਥਾਰਸ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਯਾਤਰਾ ਸੰਸਮਰਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਸ ਮੰਡ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸੈਰ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਉੱਤੇ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਉਕਸਾਉਂਦਾ ਵੀ ਹੈ, ਤੇ ਉਸ ਲਈ ਇਕ ਵਧੀਆ ਟੂਰਿਸਟ-ਗਾਈਡ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਸਵਸਥ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਦਿ੍ਰਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪਾਠਕ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਰੋਈ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਲਈ ਉਸਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

-ਮਨਮੋਹਨ ਬਾਵਾ